Kilka dni temu zobaczyłam komentarz u koleżanki, która wylądowała z dzieckiem w szpitalu. Jedna z komentujących wzniosła się na wyżyny współczucia, pisząc „zalecam leżenie do góry brzuchem, bo jest zupełnie niekontuzjogenne” (znacie to: potykacie się, już dotykacie gleby, a ktoś życzliwie wam radzi „Uważaj!”).

Rację ma Amy Alkon *, że współczesna rozmowa polega głównie na czekaniu. Chodzi o ten krótki moment, w którym rozmówca się zawiesza albo nabiera powietrza w płuca. To my mu wtedy! Wtedy możemy mu powiedzieć, że ma problem z dupy, ocenić jego postępowanie, pokazać mu, że nie wpadł na najprostsze pod słońcem rozwiązanie, a następnie zacząć opowiadać o sobie.

Przypomniało mi się, jak kiedyś poszukiwałam atlasu anatomii psa i rozpuściłam wici wśród znajomych. Cały pic polegał jednak na tym, że anatomia psa miała być pokazana w tym atlasie także z góry, od części grzbietowej, a nie tylko z profilu. Jedna osoba, która bardzo chciała być pomocna (i być może udowodnić mi, że nie umiem szukać i jestem debilem) obdarowała mnie linkiem do Wikipedii oraz atlasu anatomii psa, w którym rzutu z góry oczywiście nie było. Ja się nie obrażam o takie rzeczy, ponieważ jestem jedną z najinteligentniejszych osób, jakie znam; ja tylko popadam w stupor. Jak nie prosisz o radę – to ją dostajesz. Jak prosisz, to dostajesz jakieś śmieci albo salomonowe krygowanie się, że „to zależy od człowieka” i „każdy ma inaczej”. Albo link do Wikipedii i pytanie, czy wrzucałaś to w Google.

Spróbujcie napisać w statusie na fb (albo powiedzcie w rozmowie towarzyskiej), że coś was boli. Zaraz was zdiagnozują i zalecą leki (które są na receptę, ale recepty wam nie wypiszą).

Powiedzcie, że jesteście nieszczęśliwi, bo zamiast nad morze, jedziecie w góry. Ciesz się górami albo jedź nad Solinę; tam są góry, ale jest też i woda.

Poprosiłam znajomych, żeby opowiedzieli, jaką dostali najbardziej niepożądaną, absurdalną radę, o którą nie prosili, a którą otrzymali zamiast empatii, wysłuchania, towarzyszenia w niedoli. Ilość materiału zwrotnego przerosła moje oczekiwania.

Kłopot z tym materiałem jest taki, że czasami granica między dobrą radą a poleceniem zaciera się. Wynika to z tego, że i rada, i polecenie są wypowiedziami nieasertywnymi, naruszającymi cudzą przestrzeń i obie – w domyśle – zawierają ocenę. Niechciane rady są formą przemocy, tak samo jak polecenia i oceny. A po wrzuceniu w Google hasła „niechciane rady” wyskakuje 164 000 wyników.

Kiedy teściowa rzuca do synowej „Kobieta powinna ważyć 54 kg” to nie jest to klasyczna dobra rada, tylko ocena połączona z pasywno-agresywną  uwagą. Koleżanka, która wchodzi do mojego, czyli nie swojego, pokoju i powiada  „wywietrz sobie, bo masz duszno”, próbuje mną dyrygować (niech spada, to mój pokój i mój zaduch). Sens obu jest taki sam: pod pozorem troski pasywna agrecha bulgocze jak smoła w piekle: lebiego, ja ci powiem, jak żyć.

Tu przechodzimy do szczegółów z życia wziętych. Dziękuję wszystkim moim znajomym, którzy podzielili się ze mną otrzymanymi dobrymi radami, pozostawiając ich  jednak anonimowymi.

• Wygrał terapeuta, który zaczął męczyć klientkę, która się pocięła, co by mogła zrobić, żeby do tego nie doszło (Oj, uważaj, przewróciłaś się!), a na zwróconą uwagę powiedział „Ale przecież MY tylko robimy burzę mózgów”.
• Osoba, która w dzieciństwie była opuszczona przez rodziców i doznała od nich przemocy, głodu, zaniedbania i wykluczenia, od kogoś, kto nie miał pojęcia o szczegółach: – Ukochaj swoją traumę, przytul ją. Ona jest częścią ciebie. 
• „Spytałam kiedyś rodziców, czy mogą mnie wesprzeć finansowo, bo miałam bardzo niefajną sytuację. Odpisali, że nie bardzo, bo nie mają. I dodali, że nawet gdyby mieli, to by raczej dali na dzieci z Etiopii i że chętnie podadzą mi kontakt do pani, która mi powie, jak się na takie dzieci wpłaca, bo przecież warto, żebym i ja wpłacała”.
• Dobre rady dla chorych na depresję: weź się za robotę, bo depresja to lenistwo umysłu. Możliwe rozmaite wariacje tej złotej rady, na przykład: za dużo myślisz, przestań, to depresja ci przejdzie.
• Po co się truć psychotropami, jak pani zajdzie w drugą ciążę, to od razu pani depresja przejdzie (ginekolog).
• Rób coś, co ci sprawia przyjemność (problem z depresją polega między innymi na tym, że to, co sprawiało kiedyś przyjemność nie sprawia jej wcale i jest to frustrujące/wkurwiające/dołujące, ponieważ chory – niestety – wraz z depresją nie otrzymuje w pakiecie amnezji).
• Ortopeda do pacjentki, która przyszła z rwą kulszową, bo przetrenowała się na siłowni :- Jest pani za gruba, musi pani mniej jeść i więcej ćwiczyć”. (Ciąg dalszy.  Pacjentka:  Nie zdażyłam powiedzieć – to po sesji na siłowni, a otyłość mam polekową. Mam do wyboru albo zdrowie psychiczne, albo talię.)
• – Ochrzcij, to przestanie chorować.
• – Jak się bedziesz modlić to się rodzice zejdą – opiekunka do dziecka w przedszkolu.
• – Zrób coś ze sobą, wyglądasz jak kocmołuch – matka do córki, gdy była na bezrobociu, nie mogła znaleźć pracy, w depresji, a mąż jej oświadczył, że się właśnie rozwodzi, bo zakochał się w jej koleżance, której notabene robotę załatwił, a jej „nie mógł”.
• – Każde doświadczenie ma sens i nas czegoś uczy; zobaczysz, jak skończysz żałobę – do osoby, której umarło dziecko.
• – Straciłaś człowieka, zyskałaś anioła. Wyobraź sobie, ze on teraz czuwa nad tobą z nieba– do dziewczyny, której samochód rozjechał narzeczonego. 
• – Urodź drugie dziecko, póki pierwsze z pieluch nie wyszło.
• – Masz drugą córkę, to trzeba działać dalej, aż będzie syn.
• – Musisz się wziąć w garść, być silna dla dziecka!
• – Trzeba dbać o swoją dupę – tymi słowy ginekolog chciał powiedzieć pacjentce, że to dobrze, że przyszła na kontrolę.
• – Odzyskaj wiarę, to będzie ci łatwiej – do matki, której dziecko przebywało na psychiatrii dziecięcej, a mąż któryś tydzień pod rząd nie wstawał z łóżka.
• Do matki dziecka z zespołem Tourette’a: – Nie rób z niego kaleki.- Normalny chłopak, nic mu nie jest! – E tam, ja tam miałem taki tik – ciągle mrugałem oczami i mi przeszło. – Tylko go nie faszeruj lekami! – Naprawdę nie może przestać? To w szkole może, a teraz nie może? – Musi się przyzwyczaić, że w życiu ulg nie będzie miał.
  Do matki dziecka autystycznego: – On z tego wyrośnie. – Mój mąż/brat/kuzyn też tacy byli aspołeczni/nieprzystosowani/mieli obsesję na punkcie komputerów, i zobacz, radzą sobie.
• Do matki dziecka z zespołem Downa: – Dziecko z zespołem Downa to dodatkowy chromosom do kochania.
• Do matek dzieci z jakąkolwiek chorobą: Bóg daje chore dzieci tylko bardzo dobrym matkom.
• W Poradni Chorób Metabolicznych Centrum Zdrowia Dziecka – jedynej dla całego Mazowsza – czekałam 8 miesięcy na zaplanowaną wizytę, na której to: była lekarka na zastępstwo, bo lekarz zachorował, a kompletnie nie miała wiedzy na temat choroby, z którą do niej przyszliśmy (oczywiście miała wcześniej wgląd w skierowanie, na którym była nazwa choroby, ale nie była łaskawa przygotować się do pracy choćby z Wujkiem Google, żeby wiedzieć, o co w ogóle tu chodzi). Po tym, jak streściliśmy jej krótko co to za choroba i że dwoje z trojga naszych dzieci ją ma, orzekła – „Nie rozumiem po co państwo przychodzą, po radę? przecież tu powinna być zrobiona diagnostyka genetyczna ZANIM się państwo zdecydowali na dzieci… bo teraz to już co ja zrobię?”.
• – Nie oddawajcie krwi, bo jeszcze was tam czymś zarażą.
• – Nie idźcie w góry, bo jeszcze nogę złamiecie.
• W nocy spadł pierwszy śnieg i sparaliżował Warszawę. Do pracy jechałam zbiorkomem, ponad dwie godziny spóźnienia. W pracy szef się piekli, mówię, że co mogłam na to poradzić, wszystko stoi, nic się nie da zrobić – „To trzeba było wyjść wcześniej!” (Chyba najbardziej kretyńska rada, jaką można usłyszeć w razie niespodziewanego wypadku. „To trzeba było (pomyśleć) wcześniej”.
• Przypadkowo spotkana koleżanka z zamierzchłej przeszłości, widząc, że idę do schodów ruchomych pouczyła mnie, że „trzeba się więcej ruszać”.
• Wk mnie strasznie krzyczące dzieci. Najlepsza rada, jaką usłyszałam to „zrób sobie swoje”. Że niby ma zagłuszyć te z podwórka?
• Tę radę przeczytałam na nieodżałowanym forum Cosmopolitan. Urzędowały tam głównie młode kochanki, podjarane seksem, pieprzem i wanilią, no i raz jedna założyła wątek, bo wyrwała żeniatego gościa, gościu porzucił żonę, a autorka miała skrupuły i pytała, jak sobie z nimi poradzić, bo żona popadła w jakąś depresję czy coś. I otrzymała poradę, żeby wyciągnęła dłoń do żony i jakoś jej pomogła przetrwać ten mroczny czas.

Udzielę ci rady, czy chcesz, czy nie, a ty bądź za to wdzięczny

Ten sposób myślenia rozprzestrzenia się jak zaraza. Gazeta wali we mnie tytułem  „21 potraw, które musisz ugotować w sierpniu” (srsly, to sierpień ma 21 weekendów?!), poza tym nic nie muszę, a już na pewno nie gotować. Albo „Ciuchy, które musisz mieć”. Nie, nie muszę.

W tym chałupniczym poradnictwie daje się zauważyć pewną prawidłowość. Im trudniejsza sytuacja, tym dowcipniejsze rady. W przypadku porad, o które prosimy: im większy konkret, tym poziom abstrakcyjnego poczucia humoru doradców wzrasta.

Tekstualna pisze: Innym to można doradzić, gdzie kupić tanie truskawki, bo są strasznie drogie po zimie. Można podpowiedzieć, jak schudnąć i co jeść. Można książkę zasugerować. Można polecić prawnika, lekarza, księgową, położną. Ale raczej nie powinno się radzić, jak poradzić sobie w ciężkiej sytuacji, gdy się nigdy w podobnej nie było. Z emocjami nie ma lekko.

No więc jednak nie można. Koleżanka może być szczęśliwa ze swoją nadwagą i nie życzyć sobie porad dietetycznych. Lub odwrotnie, może być z nią tak nieszczęśliwa, że nawet nie chce o tym rozmawiać z przypadkowym społeczeństwem. Ktoś może być w depresji albo w żałobie i nie mieć przestrzeni na czytanie.

W sumie każdy z nas powiedział kiedyś coś głupiego, nietaktownego, udzielił niechcianej porady i powiedział komuś innemu, jak się powinno żyć. Ja też nie raz i nie dwa w ten sposób zgrzeszyłam. Już w 1812 roku poradnik Ignacego Lubicz Czerwińskiego Skazówka listowa czyli nauka o listach dla dzieci zawiera rozdział W materyi, gdzie kto prosi o radę, albo nieproszony onę daie. A Homer pytał: Jakież to słowo niebaczne wyrwało się zza zagrody twych zębów? Naprawdę lepiej jest po prostu przy kimś być w milczeniu, niż kłapiąc paszczą próbować zostać alfą i tą, tam, no… amebą.

* Amy Alkon jest tym dla dobrych manier, czym Martha Stewart dla ogniska domowego, ale jednak bardziej przytulna.

Ilustracja otwierająca: Dupy wprawdzie nie widać, ale z kontekstu jasno wynika, że na pewno są w niej wszystkie dobre rady, jakich udzielił jej właściciel innym ludziom.

Źródło: Leaving Hell (Inferno XXXIV), Dante, Divina Commedia, Urbino and Ferrara 1477-1478 (Biblioteca Apostolica Vaticana, Urb.lat. 365, fol. 95v).